* * * * * * * * * * * * *
* Gwasanaeth Archifau Gwynedd Safle AGOR English
*
* Tudalen Gartref Llechwefan Diwylliant Cymunedau Llechfaen Celf Oriel Map Safle Safleoedd Allanol Gwybodaeth am y Prosiect

Cymunedau - Difyrrwch 

Black Stars', tim pêl droed o Flaenau Ffestiniog, 1925.Gwgu ar gemau a difyrion o unrhyw fath a wnai anghydffurfiaeth y cyfnod. Ond gyda sefydlu'r Ysgolion Canolraddol yn y blynyddoedd yn dilyn 1889 fe ddaeth peldroed yn 'barchus' a ffurfiwyd timau lleol a chwaraeai mewn cyngrheiriau. Ffurfiwyd timau peldroed mewn rhai chwareli i gystadlu yn erbyn timau chwarel arall

Ymddengys fod pysgota yn ymarferiad derbyniol a phoblogaidd. Ffurfiwyd Clybiau Pysgota yn ardaloedd y chwareli. Yn wir roedd pysgota mor boblogaidd ym Mlaenau Ffestiniog nes i'r chwarelwyr greu ac enwi ugeiniau o blu pysgota gwreiddiol.

Pysgota a hela anghyfreithlon

Er mwyn sicrhau na fyddai pysgota anghyfreithlon yn digwydd oddi mewn i furiau parc y Penrhyn, rhoddodd ar ail Arglwydd Penrhyn ran o'r afon Ogwen i'r cyhoedd ei physgota. Trefnwyd fod deuddeg o ymddiriedolwyr yn gyfrifol am roddi trwyddedau allan. Ond ymddengys fod caniata tebyg wedi ei roi ar 2.75 milltir o'r afon Cegin o'i tharddle hyd y clawdd ger y tir a amgauwyd. Daeth hyn yn amlwg mewn achos llys ar Fehefin 5ed, 1900 gyda thri chwarelwyr o Gaerllwyngrydd oedd ar streic.

O'r tri, un yn unig a ryddhawyd am ei fod yn cario gwialen bysgota. Cafwyd y ddau arall yn euog o argauo un o isnentydd yr afon a'u dirwyo i 20/- a 7/6 o gostau.

(Ceisiodd yr amddiffyniad brofi nad oedd gan y stad hawl ar yr afon; gohiriwyd y ddedfryd am aythnos a chyflwynodd H.C. Vincent ddogfen i brofi mai stad y Penrhyn oedd piau'r afon ers 1868. Ond fel y cyfeiriodd D.J. Davies, y cyfreithiwr dros yr amddiffyniad, nid oedd y dogfen wedi ei stampio!

Yr hen achos o'r stad yn hawl amheus ar dir tybed?

Cyhuddwyd Griffith a Richard Thomas o geisio lladd eogiaid yn yr afon gyda cherrig, nepell o orsaf Abergwyngregyn a daeth eu hachos o flaen y llys ar Awst 7fed, 1900. Fe'u cafwyd yn euog a'u dirwyo i 10/- yr un a chostau.

Wyth mis yn ddiweddarach , ar Ebrill 4ydd, 1901 dirwywyd William Jones a Griffith John Thomas o 2/6 yr un a chostau am bysgota anghyfreithlon.

Bu dau achos o drespas gêm o flaen y llys yn ystod y cyfnod; un yn erbyn David Parry ac Owen Owens a gyhuddwyd o fod ar Fynydd Bwlchyffordd am wyth o'r gloch yr hwyr efo ci. Yn yr achos a gynhaliwyd ar Fehefin 6ed, 1901 adroddwyd fel bod digon o gwningod yno ond mai'r tir yma hefyd oedd tir magu grugieir gorau stad y Penrhyn. Mynnai David Parry mai wedi dianc oddiar y llwybr cyhoeddus yr oedd y ci, ac nad oedd ef na'i ffrind wedi gadael y llwybr o gwbl. Ond tystiodd Robert Owen y gêmcipar iddo weld David Parry yn hysio'r ci ac Owen Owens yn crwydro drwy'r grug. Ond gan i amheuaeth gael ei daflu i ai Owen Owen ai peidio oedd yn y grug cafodd ei ryddhau. Dirwywyd David Parry i 5/- a 5/6 o gostau.

Efallai nad chwarelwr oedd William Davies neu Billy Pentraeth a gyhuddwyd o flaen y Llys Bach ar Ebrill 3ydd, 1901 o fod ar mynydd am ddeg y bore efo pocedi llawn. Eu cynnwys oedd tair rhwyd, pegiau a ffuret. Roedd ei drywsus a'i esgidiau yn wlyb a phriddlyd.

Dirwywyd ef i 10/-, 8/6 o gostau a pythefnos o garchar. Hawliwyd y rhwydi hefyd.

Nifer bychan o achosion o bysgota neu hela anghyfreithlon a ddygwyd gerbron Llys bach Bangor yn y cyfnod dan sylw a dim ond un achos o botsio. Ac roedd y gosb i 'Billy Pentraeth' yn drwm.

Daethpwyd ag achos yn Llys Bach Betws y Coed ar Ragfyr 8fed, 1906 yn erbyn dau chwarelwr am botsio unwaith eto ar dir yr Arglwydd Penrhyn. Cyhuddwyd Ellis a Michael Thomas o botsio ar Ragfyr 1af.

Gwelwyd y ddau gan y cipar, ac aeth yntau i nôl y cwmstabl y bore wedyn.O gyrraedd ty Michael Thomas gwelwyd dau lyrtshar, cwn bach a dwy ffuret mewn cwt allan. Roedd trywsusau Ellis a Michael Thomas yn wlyb hefyd.

Erbyn dyddiad y llys doedd dim golwg o Michael, felly Ellis oedd yn y doc ei hun. Honnai iddo fod yn Chwarel Rhiw bach y bore hwnnw ac mai dyna pam yr oedd ei drywsus yn wlyb. Tystiodd Annie Jones ei ddyweddi i Ellis ei danfod gartref am chwarter wedi naw ar y noson mewn cwestiwn. Tystiodd David Davies, Bryn Ifor fod y ddau yn ei gartref ef hyd chwarter wedi naw ac i Ellis ddod yn ôl i Fryn Ifor erbyn hanner awr wedi deg. Tystiodd merch David Davies wedyn iddo weld Ellis yn cysgu'n dawel rhwng hanner awr wedi unarddeg a hanner nos ac iddo adael am y chwarel am hanner awr wedi pump y bore wedyn.

O fwyafrif penderfynodd y fainc daflu'r achos allan.

Felly yr oedd hela anghyfreithlon a pheth photsio yn digwydd ymysg y chwarelwyr o bryd i'w gilydd.

POACHING ON THE OGWEN RIVER, To the Editor North Wales Chronicle, Sir,-The disgraceful practice of poaching in the River Ogwen is well deserving the notice of the Police or some one in authority. This river is equal to any in Wales for for sport. This season it has been crowded with fish; on Tuesday, in a distance of half-a-mile, seventeen salmon were taken with a large hook, called a "gaff," - the largest weighing 16lbs. Same day, the river from Pontypandy to Pontytwr was walked and searched (in open day) by poachers; and the water being low and bright, scarcely a fish escaped. It is stated that upwards of 100 were taken. The fish were afterwards hawked about Bethesda, and sold for 2d. per Ib. Lots of fine trout, taken on the spawning beds, near Lake Ogwen, were offered for sale last week. If this poaching is not stayed, by bringing the parties to justice, there will be but little sport for true fishermen in the ensuing season. [Signed] A Onlooker, 1 Nov. 1856 

ADNODDAU
Papur Newydd y Chwarelwr: Y Chwarelwr
Cyngor Gwynedd
Amgueddfa Lechi, Llanberis
Ymgynghorwyr Cynefin Cyllidwyd gan Enrich UK Y Gronfa Cyfleoedd Newydd
© Hawlfraint Cyngor Gwynedd 2003