Llechfaen - Beth yw Llechen?
Cyfeirir yn Gymraeg at bob craig holltadwy fel llech neu
lechen, ond ar un adeg fe ddefnyddid yr enw ysglatus, ysglats,
sglaets neu sglatys i gyfeirio at y garreg arbennig
a ddefnyddid i doi adeiladau.
Gorweddai y llechen o werth economaidd yng Ngwynedd, Sir
Ddinbych, Sir Drefaldwyn a Sir Benfro, er fod llechen
aneconomaidd i'w gael ym Môn hefyd. Cynhyrchid llechi hefyd yng
Nghernyw, yn Swydd Dyfnaint ac Ardaloedd y Llynnoedd yn Lloegr ac
yn Swydd Aberdeen ac Argyll yn yr Alban yn benodol.
O gymharu y diwydiant llechi yng Nghymru gyda'r diwydiannau
haearn, glo, copr a phlwm, cynoesol iawn oedd y diwydiant llechi
hyd at 1750, er fod dwy filiwn o lechi wedi eu hallforio o
Gaernarfon yn y 1730'au. Erbyn 1790 allforid llechi nid yn unig i
borthladdoedd Cymreig ond i o leiaf ddeunaw o borthladdoedd yn
Lloegr, deg o borthladdoedd yn Iwerddon a dau o borthladdoedd
yr Alban heblaw am Boulogne, Dunkirk a Rotterdam ar dir mawr
Ewrop. Araf fodd bynnag oedd unrhyw ddatblygiad sylweddol. Erbyn
1832, cododd cynnyrch blynyddol chwareli gogledd Cymru i 100,000
tunnell. Roedd yn 450,000 tunnell ym 1882 cyn syrthio i tua
22,000 tunnell ym 1972. Cyrhaeddodd y diwydiant ei binacl felly
mewn cyfnod cymharol fyr a bu ei ddirywiad hefyd yr un mor
ddramatig.
|
|