Llechfaen - Ffurfiant y Garreg Las 

Ceir llechen o werth economaidd mewn pum rhanbarth yng Nghymru. Yn gyntaf, yng nghanolbarth Gwynedd, sy'n cynnwys ardaloedd Bethesda, Llanberis a Nantlle. Mae'r gwelyau llechfaen yma yn perthyn i'r oes Gambriaidd. Yn ail, yn yr ardaloedd rhwng Blaenau Ffestiniog a Chapel Curig lle mae'r graig yn perthyn i'r oes Ordofigaidd. Yn drydydd, yn yr ardal rhwng Tywyn a Dinas Mawddwy, sy'n cynnwys ardal Corris, ac hefyd yn lledu dros y ffin i Sir Drefaldwyn, mae'r creigiau yn yr ardal yma yn perthyn i'r oes Ordofigaidd a Silwraidd. Yna, yn bedwerydd, dyna'r ardal oddi amgylch Llangollen a Chorwen yn Sir Ddinbych a dwyrain Gwynedd, gyda'r graig yn perthyn i'r oes Silwraidd, ac yn bumed, ac yn olaf, ardal y Preseli yn Sir Benfro a rhannau cyfagos o Sir Gaerfyrddin, gyda'r graig yn perthyn unwaith eto i'r oes Ordofigaidd.

Ffurfiwyd y llechfaen yma i gyd yn ystod y cyfnod Paleosoig mewn cyfnod pan oedd beth wyddon ni fel gogledd Cymru yn gorwedd o dan y môr. Casglodd mwd, cerrig mân a thywod mewn dyfnder o 1,525m. yn ardal Caernarfon a thua 4,000m ym Meirionnydd. Yna, yn ystod y cyfnod Ordofigaidd, ffrwydrodd llosg fynyddoedd ar wely'r môr a thros amser, gorchuddiwyd beth a elwir gennym ni heddiw yn llechfaen, gan waddod i ddyfnder o 7,600m.Yn dilyn crynfeydd enfawr yn ystod y cyfnodau Silwraidd a Defonaidd, gwthiwyd y creigiau oedd wedi ffurfio'n barod yn erbyn ei gilydd. Plygwyd y creigiau gwaddodol a folcanig yma nes ffurfio mynyddoedd a ffurfiai ran o gadwyn ac a redai fwy neu lai o'r gogledd ddwyrain i'r de orllewin.

Dde: Dendrites â ffurf tebyg i blanhigyn ar lechen o ardal Nantlle.

Rhanbarth Arfon

Felly, mae llechfaen Caernarfon, sy'n ymestyn o Fethesda, drwy Lanberis, Moel Tryfan a Dyffryn Nantlle, wedi ei ffurfio yn y cyfnod Cambriaidd, ac yma roedd dwy o chwareli mwyaf y byd, sef Dinorwig a'r Penrhyn. Lleolid hwy ar lethrau cyferbynniol yr Elidir Fawr. Ar ochr arall y dyffryn, gyferbyn a chwarel Dinorwig gwelir chwareli Glynrhonwy. Chwe milltir i'r de orllewin o Lanberis fe welir chwareli Dyffryn Nantlle, lle mae'r llechfaen yn torri drwy lawr y dyffryn. Gweithir y garreg yn Ninorwig a'r Penrhyn o bonciau agored, ond o dyllau dyfnion yn Norothea a Phenyrorsedd.

Rhanbarth Meirionnydd

Gorwedd y llechfaen Ordofigaidd bwysicaf fodd bynnag yn ardal Blaenau Ffestiniog, a chan fod y gwely llechfaen yma yn gwyro yn isel dan y mynyddoedd, fe'i cloddir o'r dyfnderoedd. I'r gogledd ddwyrain o'r Blaenau, fe welir hen chwareli Penmachno a Dolwyddelan. Lleolir ardaloedd eraill o bwys economaidd i'r de ddwyrain, yn ardaloedd Cricieth a Phorthmadog, gan redeg ymlaen tuag at Drefriw yn Nyffryn Conwy.